E rua nga tipu e tipu ana i te puku o te riu hohonu rawa atu o te ao kua whakapohehe i nga kaiputaiao mo nga tekau tau.
E rua nga momo o te puninga “touch-me-not” (Impatiens)—te Taimana Kahurangi (Impatiens namchabarwensis) me Toothed Busy Lizzie (Impatiens arguta) ka kitea i roto i te awaawa mamao o Tsangpo e kopikopiko ana i te tihi teitei rawa atu i te Rawhiti Himalayas, Maunga Namchabarwa.
e rua tipu he mea whakapaipai ki nga puawai ahua tetere i roto i te whānuitanga o nga tae, me o raatau ritenga i whakapono ai te nuinga o nga kaiputaiao no te momo momo ano.
Engari i he nga tohunga.
I roto i tetahi rangahau tata nei i whakaputaina i te Nordic Journal of Botany, Kua kitea e nga kairangahau mai i te Whare Wananga o Xi'an Jiaotong-Liverpool (XJTLU) i Haina me te Whare Wananga o Bonn i Tiamana etahi rereketanga nui i waenga i nga tipu e wetewete ana i o raatau whakarōpūtanga me te whakapumau he momo motuhake.
E ai ki a Takuta Bastian Steudel o XJTLU, he kaituhi o te rangahau, “Kei te anga tatou ki te ngaronga nui o nga momo puta noa i te ao, no reira he mea nui ki te mohio ki ia momo me o raatau momo tohatoha.
“He momo tipu ka whai puawai he maha nga tae; whakaaro noa ki te mawhero me te ma o te daisy noa. No reira he uaua ki te wehewehe i nga momo he rite te ahua me te noho, penei i a I. namchabarwensis me I. arguta. Engari kua whakaatuhia e matou i naianei he rerekee nga pepeke rerekee, he maha ake nga rereketanga i nga whakaaro o mua.
"Ko a maatau kitenga he waahanga iti i roto i te momo momo momo me te panga tohatoha, engari ko nga tipu penei i te I. namchabarwensis, ka kitea noa i nga waahi whaiti, he mea tino pai mo nga kaupapa tiaki."
Na te kore e tino mohio mo tana taaketanga, e kii ana te rangahau kua warewarehia a I. namchabarwensis e nga tuhinga o naianei, tae atu ki te whakahiato paerewa o nga momo tipu e mohiotia ana i Haina, Flora o Haina.
He ingoa nona ake
I kitea a Impatiens namchabarwensis i te tau 2003 i te haerenga ki te pae maunga o Himalaya ki te Rawhiti, ka kiia he momo hou i te tau 2005. I tere te toha ki nga whenua o te Tai Hauauru hei mea hou mo nga kaiahuwhenua e kohi momo "touch-me-nots," ina koa na ona tae ataahua.
I te mea ko te riu i kitea ai ko te nohonga o nga momo whanui I. arguta, he maha nga kaiputaiao i whakapono he momo kotahi nga tipu e rua.
Ka whakamārama a Takuta Steudel, “Ia tau, ka kitea nga momo tipu hou, nga kararehe, me nga moroiti. I etahi wa karekau enei momo hou me o ratou ingoa e whakaarohia ana e etahi atu kairangahau. Ki ta ratou whakaaro no tetahi momo kua mohiotia te rauropi me te whakaaro ko te ingoa hou he rereke noa. Ko tenei tukanga e kiia ana ko te synonymization.
“He mea tino nui te taurite; ki te kore, ka mohio nga tangata katoa ki te momo he rereke te ingoa, ka tino uaua te korero i waenga i nga tohunga."
Ahakoa te uara o te whakaingoatanga, i etahi wa, he momo rereke nga tipu, na reira ka whiwhi ingoa hou. Ko te Taimana puru (I. namchabarwensis) he tauira pera.
I kitea e nga kairangahau ko I. namchabarwensis he mea whakahaingoatia e nga pepeke hawk, a ka ora mo te rua ki te toru tau, engari ko te I. arguta e paingia ana e te bumblebees ka ora mo te waru tau. E ai ki a ratou ko te rerekee o nga kaipooti i ahu mai i nga tipu o raro o nga tipu e anga atu ana ki nga huarahi rereke; Ka hangaia e I. arguta he papa mo ona manuhiri puawai me nga puapua whakapae, he rereke ki nga rau e anga whakararo ana o te I. namchabarwensis.
Kei te whakamarama a Takuta Steudel i te paanga o te tautuhi i enei rereketanga: “Ka tino pouri te ahua o nga momo ataahua penei i a I. namchabarwensis ka noho ora noa i roto i nga kohinga ka ngaro i te taiao.
“Engari he kino ke atu mena ka mohio katoa mo te tipu momo i ngaro hoki, no te mea kua he te whakarōpūtanga.”